Het zal niemand in Beverwijk en omgeving ontgaan zijn: de herstructurering van Meerestein is voltooid. De eerste plannen voor een grondige facelift kwamen in 1997 op tafel, de laatste woningen werden oktober 2008 opgeleverd. Het hele traject heeft heel wat voeten in aarde gehad. De oorspronkelijke plannen voor de gelijktijdige sloop van 224 flatwoningen bleken niet haalbaar. Het werd een project dat in vijf fases is uitgevoerd tussen 2002 en 2009.

Er is geheid, gefundeerd en gemetseld. Er is gesloopt, gerenoveerd en nieuw gebouwd. Bewoners zijn verhuisd; sommigen definitief, anderen zijn weer teruggekeerd. Nieuwe bewoners zijn neergestreken. Er waren tegenvallers en meevallers, voor- en tegenstanders, enthousiastelingen en sceptici. En natuurlijk is er veel vergaderd en gediscussieerd. Soms met de vuist op tafel, dan weer in goede harmonie. Maar al met al kunnen we stellen: het resultaat mag er zijn. De naoorlogse wijk Meerestein heeft een ware metamorfose ondergaan. Er staat nu een gevarieerde woonwijk met duurzaam gebouwde woningen tussen het groen: huur- en koopappartementen, eengezinswoningen, parkwoningen, twee-onder-een-kap en vrijstaande huizen. Kortom een aantrekkelijke leefomgeving voor mensen van alle leeftijden en achtergronden. Voordat de feestelijke oplevering op zaterdag 19 september 2009 in multifunctioneel centrum Meerestein kon plaatsvinden, hebben de betrokken partijen nogmaals de handen ineengeslagen. Er moest een boekje komen. Een boekje over de metamorfose van Meerestein. Over het herstructureringsproces, de planvorming, de wijkontwikkelingsvisie, de persoonlijke ervaringen van bewoners en betrokken partijen én een stukje historie. Ook dat is gelukt. Met ‘Metamorfose Meerestein’ hopen we u een indruk te geven van de totstandkoming van deze herstructurering. Een project waarbij de bewoners zelf van meet af aan betrokken waren. Een project waarvan we veel geleerd hebben en met voldoening op terug kunnen kijken. Maar bovenal een project waar we de komende decennia met zijn allen veel plezier van zullen hebben: het nieuwe Meerestein. We zijn trots op het resultaat.

Meerestein, een wijk met geschiedenis. Anno 2009 is Meerestein een moderne wijk met veel variatie in woningtypen in een parkachtige omgeving. In totaal 328 woningen, een multifunctioneel centrum en twee ondergrondse parkeergarages. Er zijn speelplaatsen, groenvoorzieningen en een heldere verkeersstructuur. Wie nu door het gloednieuwe Meerestein loopt, kan zich de oude situatie waarschijnlijk nog maar moeilijk voor de geest halen. De eentonige portiekflats die hier nog niet zo lang geleden stonden, lijken opeens ver weg. Maar zelfs buurtbewoners die de flatgebouwen nog scherp op hun netvlies hebben staan, zullen zich nauwelijks kunnen voorstellen dat er op deze zelfde plek ooit een kasteel met ophaalbrug en slotgracht stond. Of –  iets recenter – een complete verdedigingslinie, bestaande uit 26 lunetten. Ook wijst niets er meer op dat er hier, in een ver verleden, flink gevochten is: onder andere door de Russen, Engelsen, Fransen en Spanjaarden, en wellicht zelfs door ridders te paard. Maar Meerestein was door de eeuwen vooral een landelijk gebied.

 Eerste bewoners 700 jaar na Christus. De eerste bewoners van Meerestein vestigden zich rond de zevende eeuw na Christus op de hoger gelegen strandwallen in het gebied. Deze strandwallen waren in de loop van duizenden jaren gevormd door de Oer-IJ, een noordelijke zijtak van de rivier de Rijn. Rond de zevende eeuw was deze rivier dichtgeslibd en had tijdens het proces dunne laagjes zand en klei over het grijze strandzand afgezet. Zo waren er tussen de hoge strandwallen lagere gebieden met vruchtbare grondsoorten als veen, klei en zand ontstaan. De eerste bewoners verbouwden er hun gewassen en lieten hun vee grazen. Eeuwenlang was Meerestein een agrarisch gebied waarover de geschiedenis weinig melding maakt. Dat verandert in de loop van de dertiende eeuw.

Kasteel Meerestein circa 1300. In het jaar 1248 kopen de edellieden Simon van Haerlem en Wouter van Egmond een stuk grond van Graaf Willem II, gelegen op de grillige grens tussen Beverwijk en Heemskerk. Op dit stuk grond – het Hofland – wordt Kasteel Meerestein gebouwd. Het exacte bouwjaar is niet bekend, wel zeker is dat de kasteelbewoners tot de adellijke families van Van Egmond en Van Haerlem behoren. In 1493 wordt het kasteel tijdens de zogenaamde Kaas en Brood opstand geplunderd, en in 1573 door de Spanjaarden verwoest. De ruïne wordt later deels weer bewoonbaar gemaakt, maar zijn oude glorie heeft het nooit meer hervonden.

Het vervallen kasteel wordt in 1775 definitief gesloopt door de toenmalige eigenaar Van Herzeele. Hij verkoopt het omliggende landgoed stukje bij beetje. Deze landerijen, die gedeeltelijk in Wijk aan Dijn liggen, worden de Meeresteynse en Maquettelanden genoemd. Op een van de stukken grond wordt boerderij Meeresteyn gebouwd.

Verdedigingslinie rond 1800. In 1799, in de Franse periode, proberen de Engelsen en Russen bij Calantsoog aan land te komen. De aanval mislukt, maar is wel aanleiding voor de aanleg van verdedigingswerken tussen het strand bij Wijk aan Zee en de lager gelegen polders van het Wijkermeer. De verdedigingslinie bestaat uit 26 lunetten waarvan de meeste inmiddels verdwenen zijn. Op een detail van de Lunettenkaart uit 1800 zijn de verdedigingswerken uit Meerestein en omgeving te zien. Heel lang is Meerestein weer een agrarisch gebied waar de tijd lijkt stil te staan.

De wederopbouw in de jaren vijftig en zestig. Pas in 1957 gaat de schop weer in de grond. De wederopbouw van na de oorlog gaat ook aan Beverwijk niet voorbij. De grote woningnood, de toenemende welvaart en de explosieve groei van de Hoogovens maken het noodzakelijk om in hoog tempo woningen te realiseren. Het streekplan IJmond-Noord verandert Beverwijk van een agrarisch gebied in een industriestad. Bij de grondwerkzaamheden in 1957 komt de geschiedenis nog even tot leven: er worden fundamenten gevonden van een oude brug, sporen van een kasteelpoort en een aantal lunetten. Serieuze opgravingen zijn nooit gedaan; er moest snel gebouwd worden.

Meerestein anno nu. De portiekflats in Meerestein zijn in de jaren vijftig en zestig ‘uit de grond gestampt’; een tijd dat men weinig eisen stelde aan kwaliteit en comfort. Het oplossen van de woningnood was de voornaamste drijfveer. Toch hebben de flats lange tijd voldaan, maar tijden veranderen. In de loop van de jaren negentig van de vorige eeuw hebben ze hun beste tijd gehad. Het wordt steeds moeilijker om bepaalde complexen te verhuren. Maatschappelijke achteruitgang dreigt. In 1997 worden plannen voor een herstructurering van Meerestein gemaakt. In 2002 gaan de eerste bouwvakkers aan de slag, eind 2008 worden de laatste woningen opgeleverd. Er staat weer een wijk waar we heel lang mee vooruit kunnen. Aan de lange geschiedenis van Meerestein is een nieuw, veelbelovend hoofdstuk toegevoegd.

Metamorfose Meerestein, een terugblik. Eind jaren negentig krijgt Kennemer Wooncombinatie, de toenmalige woningcorporatie, steeds meer signalen dat het niet goed gaat in Meerestein. Het wordt steeds lastiger om bepaalde complexen in de naoorlogse wijk te verhuren. Vaste bewoners trekken er weg om zich elders te vestigen. Ze gaan naar Waterakkers, Broekpolder, Saendelft en de Kleis waar nieuwe en betere woningen worden gebouwd. In de portiekflats in Meerestein wonen nog vooral mensen die door sociale en/of economische redenen weinig andere keuze hebben.

Achteruitgang. De portiekflats in Meerestein zijn eind jaren vijftig, begin jaren zestig in grote aantallen gerealiseerd om de woningnood te bestrijden. Een halve eeuw later zijn de woon- en bouwtechnische kwaliteiten verouderd. Ook het aangezicht van de complexen laat steeds meer te wensen over. Er is in toenemende mate sprake van vervuiling en overlast. Onderzoeken bevestigen de sociale en maatschappelijke achteruitgang. De meeste bewoners van Meerestein zijn uitgesproken negatief over hun woon- en leefomgeving, alleen over het groen in de wijk zijn ze nog te spreken. Er moet iets gebeuren.

Organisatie projectplan. Om het tij te keren besluiten de woningcorporatie en de gemeente Beverwijk om samen te gaan werken met de bewoners van Meerestein. Dat begint met de ontwikkeling van een gezamenlijke visie op de wijk. De drie partijen – Kennemer Wooncombinatie, gemeente Beverwijk en de bewoners gaan samenwerken op basis van gelijkwaardigheid. Dat houdt in: open discussies, respect voor elkaars belangen en geen verborgen agenda’s. Om de ideeën en belangen van alledrie de partijen te behartigen worden er werkgroepen opgericht waarin de deelnemende partijen evenredig vertegenwoordigd zijn: Werkgroep Stedenbouw en Wonen, Werkgroep Financiën en Samenwerking en Werkgroep Bewonersbelangen. Deze werkgroepen worden gecoördineerd door het Projectteam dat de gemaakte afspraken gaat bewaken en voor de informatievoorziening naar huurders in de wijk zorgt. Als klankbord voor de werkgroepen wordt het Bewoners Actie Team (BAT) opgericht. Het BAT dient als inspiratiebron voor de bewoners in de werkgroepen. De samenwerking wordt vastgelegd in een intentieovereenkomst. In december 1999 vindt de eerste Algemene Bewonersavond over de toekomst van Meerestein plaats. Het is tevens de eerste kennismakingsbijeenkomst van de leden van het BAT.

Wijkontwikkelingsvisie. Om de neerwaartse spiraal in Meerestein te doorbreken zijn ingrijpende maatregelen nodig. Daar zijn woningcorporatie, gemeente en bewoners het al snel over eens. In de gezamenlijke visie is het versterken van het groene karakter van Meerestein het belangrijkste element, maar niet het enige. Er moet ook meer evenwicht tussen huur- en koopwoningen gerealiseerd worden, minder hoogbouw en meer laagbouw en variatie in woningtypen en prijsklassen. Het doel is het ontwikkelen van een wijk met een duurzame leefomgeving, veel variatie in woningtypen en uitbreiding van het groen tot een parkachtige omgeving. In februari 2000 wordt deze opdracht aan drie stedenbouwkundige bureaus verstrekt.

De ingrepen. Het uiteindelijke herstructureringsplan is een combinatie van twee stedenbouwkundige visies. Het complete bouwplan Meerestein omvat in totaal 328 woningen. Dit betekent de sloop van 224 portieketagewoningen, renovatie van 120 woningen en nieuwbouw van 208 woningen: 75 huur en 133 koop. De nieuwbouw wordt gerealiseerd met de bouw van vijf verschillend ogende parktorens met huur- en koopappartementen, parkwoningen, een- en meergezinswoningen, twee-onder-een-kap- en vrijstaande woningen in een parkachtige omgeving. Rond de nieuwbouw worden nieuwe straten aangelegd, enkele bestaande straten worden autoluw gemaakt. Het groene karakter van de wijk wordt versterkt door de aanleg van twee ondergrondse parkeergarages. Ook wordt er besloten tot de bouw van een multifunctioneel gebouw. De toegepaste materialen en kleuren worden met zorg gekozen: kozijnen van duurzaam hout, metselwerk in lichte en donkere aardetinten en een hoogwaardige afwerking. Het draagt allemaal bij aan het doel: het ontwikkelen van een wijk met een duurzame leefomgeving.

Bewonersbelangen. Voor de bewoners van Meerestein was de herstructurering een ingrijpende gebeurtenis. Sommigen konden tijdens de werkzaamheden in hun huis blijven wonen, anderen moesten tijdelijk verhuizen naar een wisselwoning, weer anderen kozen ervoor om de wijk definitief te verlaten. Maar voor alle bewoners geldt dat de herstructurering een behoorlijke impact heeft gehad.  De werkgroep Bewonersbelangen heeft alle aspecten al in een vroeg stadium in kaart gebracht, zoals onder andere de veiligheid, herhuisvestingaanpak, de regeling bij gebruik van wisselwoningen, eventuele huurverhoging, verhuiskostenvergoeding en de informatievoorziening. De bewoners van de slooppanden kregen de keuze om terug te keren in een nieuwbouwwoning in de wijk of met voorrang naar elders te verhuizen. Al met al is een kleine 30 procent van de bewoners teruggekeerd naar het vernieuwde Meerestein. Dat is conform het landelijk gemiddelde bij herstructureringsprojecten.

Betrokken partijen. Meerestein is het eerste en grootste herstructureringsproject van Woningcorporatie WOONopMAAT in samenwerking met de gemeente Beverwijk en de bewoners van Meerestein. Voor de uitvoering is samengewerkt met Van Rhijn Groep B.V., Architectenbureau BBHD en Brantjes Makelaars. De samenwerking van WOONopMAAT met gemeente en bewoners is zo succesvol geweest dat het zeker niet bij project Meerestein is gebleven. Sterker nog: sinds Meerestein wordt elke herstructurering op dezelfde manier aangepakt. Vanaf de eerste plannen tot aan de oplevering van het laatste appartement werkt WOONopMAAT samen met de betreffende bewoners en gemeente.

[in kader]

Bij het opstarten van het project Meerestein in 1999 heette WOONopMAAT nog Kennemer Wooncombinatie. In 2002 is Kennemer Wooncombinatie gefuseerd met Woonfederatie Heemskerk. Na deze fusie heeft de woningcorporatie korte tijd onder de naam Kennemer Woonfederatie geopereerd. In 200? volgde een naamswijziging: de Kennemer Woonfederatie ging verder onder de naam WOONopMAAT.

Aad Leek, directeur WOONopMAAT

Meerestein is het eerste grote herstructureringsproject in de IJmond. Een project waaraan bewoners, gemeente Beverwijk en WOONopMAAT vanaf het eerste moment hebben samengewerkt.  Aad Leek, directeur WOONopMAAT, vindt de grote betrokkenheid van de bewoners bijzonder: “De vertegenwoordigers van de bewoners hebben op een constructieve wijze meegedacht, zonder de belangen van hun achterban uit het oog te verliezen.”

Vanaf 2002 is Aad Leek betrokken bij Meerestein. Eerst in zijn functie als manager projectontwikkeling, vanaf 2007 als directeur van WOONopMAAT. Leek heeft dus vooral de uitvoering meegemaakt, maar weet precies hoe het allemaal is begonnen: “De herstructurering van Meerestein staat niet op zich. Eind jaren negentig werden er afspraken gemaakt tussen de corporaties en de gemeenten in de IJmond. Onder het motto ‘voorkomen is beter dan genezen’ werd besloten om wijken met eenzijdige en kwalitatief mindere bebouwing aan te pakken. Een van de belangrijkste nieuwe uitgangspunten was dat de veranderingen in nauw overleg met de bewoners zouden plaatsvinden. Essentieel was de gemeenschappelijke visie op de nieuwe wijk. De herstructurering moest  bijdragen aan de leefbaarheid van de wijk voor de langere termijn. Daarom is gekozen voor een gevarieerd en kwalitatief woningaanbod met ruime voorzieningen en een hoogwaardig ingerichte openbare ruimte. Het nieuwe Meerestein laat zien dat je met deze maatregelen de leefbaarheid van een wijk ingrijpend kunt verbeteren.”

Emoties. Samenwerken met de bewoners. Dat klinkt mooi, maar hoe was dat in de praktijk? Leek: “Het was soms een lastig proces, maar vooral boeiend, leuk en leerzaam. Bij zulke ingrijpende processen als de herstructurering van een wijk komen er veel emoties los. Het is voor mensen moeilijk voor te stellen hoe het uiteindelijk wordt. De nieuwe plannen zetten alle zekerheiden van hun dagelijks leven over boord. Daarom moet je duidelijke afspraken maken, en alle betrokkenen moeten hun rol spelen. Ik zou het arrogant vinden om bewoners eenzijdig iets te willen opleggen. Voor hen is de herstructurering het meest ingrijpend. Zij hebben niet alleen het recht om mee te praten, hun inbreng en betrokkenheid is ook onmisbaar voor een succesvolle herstructurering. In de VOF die is opgericht hadden alle betrokken partijen een vertegenwoordiging in het bestuur, dus ook bewoners. Ze hebben veel inbreng gehad, ook bij de inrichting van de openbare ruimte.

Bij een herstructurering is ook het sociaal plan is heel belangrijk. Dat hebben we samen met de bewoners opgesteld, tot en met de hoogte van de verhuiskostenvergoeding. Als je nu aan bewoners vraagt of het gewerkt heeft, dan is het antwoord volmondig ja!”

Compliment. Leek is zeer te spreken over de inzet van de bewoners van Meerestein, maar benadrukt ook de positieve inbreng van de andere partijen. “We hebben het geluk gehad dat veel bewoners er hun tijd en energie in wilden steken. De mensen hebben goed meegedacht en meegewerkt, er is weinig geklaagd. Dat is een compliment aan de bewoners, maar ook aan de mensen van WOONopMAAT die de projectleiding en de bewonersbegeleiding hebben gedaan. Het feit dat de gemeente Beverwijk in het project heeft geparticipeerd, verdient ook waardering. Ook de samenwerking met Van Rhijn Bouw, Van Lith Bouwbedrijf, architectenbureau BBHD, BRTArchitecten en architectenburau ir. Joos Aerts was heel positief. Het resultaat mag er zijn, we hebben een gevarieerde wijk met kwalitatieve koop- en huurwoningen. Er zijn zelfs vrije kavels verkocht, dat geeft toch weer extra variatie in de wijk en draagt bij aan de keuzemogelijkheden voor het wonen in Meerestein. Helaas beseft niet iedereen dat WOONopMAAT in het belang van de wijk heel veel huurwoningen heeft ingeleverd. We hebben nu nog maar 25% van het aantal huurwoningen van vóór de herstructurering. Het zijn wel veel betere woningen, maar menig woningcorporatie zou dat er niet voor over hebben. Ik denk dat niet iedereen dat voldoende beseft.”

Op de koffie. Zijn er ook zaken die achteraf gezien beter hadden gekund? Leek: “Sommige afspraken hadden nog duidelijker en eenvoudiger moeten zijn zodat er naderhand geen discussies kunnen ontstaan. Dat is nu wel gebeurd. Wat ook de voorkeur verdient is toch direct alle gebouwen en faciliteiten meenemen in de plannen. Er staat nu in Meerestein bijvoorbeeld nog een verouderde sporthal waar niets mee is gebeurd. Dat is jammer. Maar al met al is het een wijk om trots op te zijn. Ik ben laatst door een van de bewoners van het eerste uur uitgenodigd. Hij was ooit fel tegen de plannen, maar wilde nu laten zien hoe mooi hij woont. Dat is ontzettend leuk om mee te maken.”

Boekje Metamorfose Meerestein, herstructurering 1997 – 2009, woningcorporatie WOONopMAAT, tekst: Moniek Moorman